ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΕΝΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

Πόνος είναι ένα πολύ συχνό σύμπτωμα στους ασθενείς με καρκίνο. Μπορεί να οφείλεται είτε στην ίδια την πάθηση είτε στη θεραπευτική αντιμετώπιση. Μπορεί να είναι συνεχής ή διαλείπων, να αφορά ένα ή περισσότερα μέρη του σώματος.

Συνήθη αίτια πόνου είναι:

1. Πόνος από τις ιατρικές εξετάσεις.
2. Πόνος από τον ίδιο τον όγκο, ο οποίος διηθεί και πιέζει τις γύρω ανατομικές δομές.
3. Πόνος από τη θεραπευτική αντιμετώπιση (μετά από χειρουργική επέμβαση, είτε παρενέργεια χημειοθεραπείας, ακτινοθεραπείας, αυξητικού παράγοντα των λευκών αιμοσφαιρίων).

Ο ασθενής θα πρέπει να ενημερώσει το γιατρό του και να περιγράψει με λεπτομέρεια τους χαρακτήρες του πόνου ώστε να ανευρεθεί ή αιτία και να αντιμετωπιστεί κατάλληλα ο πόνος. Σε κάποιες περιπτώσεις είναι δύσκολη η αντιμετώπιση του πόνου, ωστόσο υπάρχουν διάφοροι τρόποι να ανακουφιστεί ο ασθενής. Ο ασθενής δε θα πρέπει να προσπαθεί να αντέξει τον πόνο, θα πρέπει να ενημερώσει το θεράποντα ιατρό.

Περιγράψτε το αίσθημα πόνου, ειδικά όταν:

• δεν υποχωρεί
• όταν είναι καινούργιος ο πόνος
• όταν σας εμποδίζει να φάτε, να κοιμηθείτε, να εργαστείτε

Αντιμετώπιση πόνου:

1. Φαρμακευτική αγωγή: παρακεταμόλη, μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη, οποιοειδή, αντικαταθλιπτικά, αντιεπιληπτικά, στεροειδή.
2. Ακτινοθεραπεία
3. Χειρουργική επέμβαση
4. Αντλίες συνεχούς έγχυσης αναλγητικών
5. Εναλλακτικές μέθοδοι (βελονισμός, ύπνωση, μασάζ, ασκήσεις χαλάρωσης, γιόγκα)

Η ναυτία και ο έμετος είναι συμπτώματα τα οποία πρέπει να ελέγχονται διότι διαφορετικά μπορεί να οδηγήσουν σε πολλές ανεπιθύμητες καταστάσεις όπως ηλεκτρολυτικές διαταραχές, μειωμένη λήψη τροφής και υγρών, εισρόφηση, αδυναμία, μείωση της πνευματικής λειτουργίας και πολλές άλλες.

Η ναυτία μπορεί να οφείλεται στη νόσο, σε λοίμωξη, ακτινοθεραπεία και χημειοθεραπεία. Μπορεί ο ασθενής να έχει ήπια συμπτώματα έως και πολύ σοβαρή ναυτία με πολλούς εμέτους που να τον ταλαιπωρούν. Είναι σημαντικό να αναδειχτεί η αιτία ώστε να μπορεί να αντιμετωπιστεί σωστά.

Μερικές συμβουλές για την αντιμετώπιση ναυτίας/εμέτων από τη θεραπεία είναι οι ακόλουθες:

• Τρώτε μικρά και συχνά γεύματα.
• Μαγειρεύετε ελαφρά φαγητά, αποφεύγετε τα τηγανητά, τα λιπαρά, τα καρυκεύματα κτλ.
• Τρώτε τροφές που σας ευχαριστούν.
• Πίνετε αρκετό νερό, μικρές και συχνές γουλιές.
• Πίνετε κρύα υγρά.
• Μην ξαπλώνετε αμέσως μετά το γεύμα.
• Χρησιμοποιείτε καραμέλες με ευχάριστη γεύση.
• Αποφεύγετε τα πολύ ζεστά ή τα πολύ κρύα γεύματα.
• Μετά τη θεραπεία περιμένετε μια ώρα πριν να φάτε ή να πιείτε νερό.
• Τροφές που είναι περισσότερο εύπεπτες είναι κοτόσουπα, κοτόπουλο ψητό ή βραστό, φρυγανιές, μακαρόνια, πατάτες βραστές, ρύζι, μπανάνες, γιαούρτι.

• Ενημερώστε το γιατρό σας, μπορεί να σας βοηθήσει. Υπάρχουν πολλές επιλογές φαρμάκων για να βοηθήσουν με τη ναυτία.

Κατά τη χημειοθεραπεία ο αριθμός των λευκών αιμοσφαιρίων μπορεί να μειωθεί. Τα λευκά αιμοσφαίρια είναι κύτταρα τα οποία βοηθούν στην αντιμετώπιση των λοιμώξεων. Κατά την πτώση των λευκών αιμοσφαιρίων είναι σημαντικό να προστατεύεται ο ασθενής από τις πιθανές λοιμώξεις στις οποίες είναι ευάλωτος λόγω της μειωμένης άμυνας του οργανισμού.

Εάν ο αριθμός των λευκών αιμοσφαιρίων είναι χαμηλός προσέξτε τα εξής:

• Πλένετε τα χέρια σας με σαπούνι πριν να φάτε, αφού χρησιμοποιήσετε την τουαλέτα, αφού πιάσετε ζώα
• Χρησιμοποιείτε μαντιλάκια αποστειρωτικά για να καθαρίζετε επιφάνειες που αγγίζετε (τηλέφωνα, πόμολα)
• Μην έρχεστε σε επαφή με άτομα που είναι άρρωστα
• Αποφύγετε περιοχές με συνωστισμό
• Προσέχετε να μην τραυματίζεστε
• Προσέχετε για σημεία λοίμωξης, ενημερώστε το γιατρό σας.
• Ιδιαίτερη προσοχή δώστε σε σημεία λοίμωξης γύρω από τον καθετήρα (port): Ερεθισμός, ερυθρότητα, πρήξιμο, πόνος.
• Σε περίπτωση μικροτραυματισμών καθαρίστε καλά το τραύμα με άφθονο νερό, σαπούνι, αντισηπτικό.
• Προσέχετε την επαφή σας με ζώα. Σιγουρευτείτε ότι πλύνατε τα χέρια σας μετά την επαφή.
• Πλένετε πολύ καλά τα φρούτα και τα λαχανικά
• Μην τρώτε ωμά λαχανικά, ψάρια και θαλασσινά και μαγειρεύετε καλά το κοτόπουλο, τα αυγά κτλ

• Με τη διατροφή δεν μπορείτε να ανεβάσετε τα επίπεδα των λευκών αιμοσφαιρίων

Ενημερώστε το γιατρό σας σε περίπτωση:

• Βήχα
• Κεφαλαλγίας
• Ωταλγίας
• Πονόλαιμου
• Πόνου/καύσους ή παρουσίας αίματος κατά την ούρηση
• Εξανθήματος
• Πληγών, πρηξίματος ή ερυθρότητας
• Ρίγους
• Πίεσης ή πόνου στις παραρρίνιες κοιλότητες
• Δυσκαμψία αυχένα
• Πυρετού πάνω από 38

Εντερικές διαταραχές (διάρροια ή δυσκοιλιότητα) παρατηρούνται συχνά σε ασθενείς με καρκίνο. Η διαταραχή της κινητικότητας του εντέρου μπορεί να οφείλεται στην ίδια τη νόσο, στη θεραπεία της (χημειοθεραπεία, ανοσοθεραπεία, ακτινοθεραπεία), σε φάρμακα (όπως οπιούχα, αντιβιοτικά), στη διατροφή του ασθενούς αλλά και σε λοιμώξεις.

Είναι σημαντικό να διατηρούνται οι κενώσεις φυσιολογικές, είτε με την τροποποίηση της διατροφής είτε με ειδική αγωγή.

Διάρροια

Ενημερώστε το γιατρό σας αν οι κενώσεις σας δεν είναι ομαλές ή αν νιώθετε πόνο κατά την αφόδευση.

Προσπαθήστε να:

• Τρώτε μικρά και εύπεπτα γεύματα
• Προτιμήστε μπανάνες, άσπρο ρύζι, ψωμί του τοστ
• Πίνετε πολλά υγρά, είναι σημαντικό να αντικατασταθούν οι απώλειες των υγρών
• Προσπαθήστε να αναπληρώσετε τους ηλεκτρολύτες, φάτε αλμυρά κράκερς, μπανάνες, πατάτες
• Αποφύγετε: γαλακτοκομικά, φρούτα, δημητριακά, όσπρια, πικάντικες τροφές
• Αποφύγετε το αλκοόλ, τον καφέ

Ενημερώστε το γιατρό σας αν:

Οι διαρροϊκές κενώσεις επιμένουν

Δεν μπορείτε να λάβετε υγρά

Η ποσότητα των ούρων έχει ελαττωθεί

Πονάει ή είναι πρησμένη η κοιλιά σας

Νιώθετε αστάθεια και ζαλάδα

Έχετε πυρετό >38

Αν η περιοχή του πρωκτού είναι επώδυνη

Δυσκοιλιότητα

Πολλοί παράγοντες παρεμβαίνουν στην κινητικότητα του εντέρου και προκαλούν δυσκοιλιότητα, όπως φάρμακα, μειωμένη δραστηριότητα, κακή διατροφή, αφυδάτωση, χημειοθεραπευτικά σκευάσματα.

Είναι σημαντικό αρχικά να ρυθμίζει το άτομο τη διατροφή του ώστε να έχει τακτικές κενώσεις. Θα πρέπει να λαμβάνει αρκετά υγρά. Επίσης, βοηθούν οι τροφές πλούσιες σε φυτικές ίνες (φρούτα, λαχανικά, όσπρια, δημητριακά). Χαρακτηριστικά ασθενείς αναφέρουν βελτίωση με χυμό δαμάσκηνου. Δοκιμάστε μικρά και συχνά γεύματα.

H επαρκής λήψη υγρών είναι απαραίτητη. Αναφέρεται ότι βοηθούν ζεστές σούπες.

Στη βελτίωση της δυσκοιλιότητας βοηθάει και η άσκηση, στα πλαίσια που αυτή είναι εφικτή.

Σε περίπτωση που η τροποποίηση της διατροφής δεν επαρκεί, είναι εφικτή η χρήση ειδικών σκευασμάτων από το θεράποντα ιατρό.

Πολύ συχνά οι ασθενείς αναφέρουν ελαττωμένη όρεξη συνοδευόμενη από απώλεια βάρους. Η ανορεξία μπορεί να οφείλεται στη νόσο, σε πόνο, γαστρεντερικές διαταραχές, σε φάρμακα, ή και σε διαταραχές τους συναισθήματος (άγχος, κατάθλιψη). Επίσης είναι συχνή παρενέργεια των θεραπευτικών παρεμβάσεων (χειρουργείο, χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία)

• Προτιμήστε να τρώτε 5-6 μικρά και συχνά γεύματα αντί για 3 μεγάλα. Διαλέξτε τροφές πλούσιες σε θερμίδες και πρωτεΐνες. Δείτε τη λίστα παρακάτω.
• Προετοιμάστε ένα πρόγραμμα διατροφής για όλη τη μέρα. Τρώτε με βάση το πρόγραμμα και όχι με βάση το αν πεινάτε. Μπορεί κατά τη διάρκεια της θεραπείας να μην νιώθετε τόσο έντονα το αίσθημα της πείνας.
• Προτιμήστε τροφές εύπεπτες, αποφύγετε τις βαριές και λιπαρές τροφές.
• Εάν δεν μπορείτε να καταπιείτε στερεές τροφές προτιμήστε τροφές σε υγρή μορφή.
• Χρησιμοποιείστε πλαστικά πιρούνια και κουτάλια. Κάποια χημειοθεραπευτικά φάρμακα μπορεί να ευθύνονται για μια μεταλλική γεύση στο στόμα. Η χρήση πλαστικών πιρουνιών μπορεί να βοηθήσει. Η χρήση γυάλινων σκευών για μαγείρεμα μπορεί επίσης να βοηθήσει.
• Δοκιμάστε γυμναστική/άσκηση/περπάτημα ώστε να αυξήσετε το αίσθημα τις πείνας.
• Ρωτήστε το γιατρό σας για τα συμπληρώματα διατροφής

Τροφές πλούσιες σε πρωτεΐνες και θερμίδες

• Σούπες με φασόλια, φακές
• Μιλκσέικ
• Πλήρες γάλα
• Κρέας μοσχάρι, ζαμπόν
• Βούτυρο
• Τυρί, κασέρι
• Αυγά
• Ψάρια
• Γιαούρτι
• Παγωτά

Τροφές σε υγρή μορφή:

• Σούπες
• Τροφές αλεσμένες στο μπλέντερ
• Χυμοί φρούτων
• Τσάι
• Τοματοχυμός
• Γάλα
• Μιλκσέικ
• Βούτυρο, λάδι, κρέμα γάλακτος
• Γιαούρτι
• Παγωτό

Τροφές ελαφριές για το στομάχι:

• Σούπες (με κοτόπουλο, λαχανικά, μοσχάρι)
• Τσάι (με γάλα/μέλι)
• Κοτόπουλο χωρίς την πέτσα
• Άσπρο ρύζι
• Πατάτες
• Φιδές
• Φρυγανιές, κράκερς
• Άσπρο ψωμί του τοστ
• Γιαούρτι

Συνήθης παρενέργεια των χημειοθεραπευτικών φαρμάκων είναι η αλωπεκία (απώλεια τριχών).

Η απώλεια αυτή συμβαίνει 2-3 εβδομάδες μετά την έναρξη ορισμένων φαρμάκων.

Δεν προκαλούν όλα τα φάρμακα αλωπεκία.

Προετοιμαστείτε:

• Χρησιμοποιείτε σαμπουάν για ευαίσθητα μαλλιά, λουστείτε με απαλές κινήσεις
• Κουρέψτε τα μαλλιά σας κοντά/ ξυρίστε τα τελείως. Είναι πιο εύκολη η προσαρμογή στην απώλεια τριχών.
• Αγοράστε περούκα (ένα ποσοστό του κόστους της περούκας αποζημιώνεται από τον ΕΟΠΥΥ. Ζητήστε μία γνωμάτευση από το θεράποντα γιατρό).
• Αν η περούκα δεν σας ταιριάζει ή σας ερεθίζει δοκιμάστε τα φουλάρια. Συνδυάστε τα με το ντύσιμό σας, σαν αξεσουάρ.
• Αφού πέσουν τα μαλλιά σας προστατέψτε το γυμνό κεφάλι:
• Χρησιμοποιείτε οπωσδήποτε αντιηλιακό
• Δοκιμάστε φουλάρια για προστασία στο κρύο
• Ενυδατώστε καλά το κρανίο
• Κατά τη διάρκεια του ύπνου φορέστε ένα απαλό φουλάρι ή χρησιμοποιήστε σατέν μαξιλαροθήκη

* Τα μαλλιά αρχίζουν να βγαίνουν λίγους μήνες μετά το τέλος των θεραπειών. Μπορεί να έχουν διαφορετικό χρώμα ή υφή. Σε σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να μη βγουν. Σ’ αυτήν την περίπτωση συμβουλευτείτε το γιατρό σας.

Λεμφοίδημα είναι το πρήξιμο που προκύπτει από την συσσώρευση λεμφικού υγρού, πλούσιου σε πρωτεΐνες, στο διάμεσο ιστό. Συνήθως παρατηρείται στα άνω ή κάτω άκρα.

Μπορεί να οφείλεται σε θεραπευτικές παρεμβάσεις, όπως σε αφαίρεση λεμφαδένων, βιοψία φρουρού λεμφαδένα, τοπική ακτινοθεραπεία, εκτεταμένο χειρουργείο αλλά και σε παχυσαρκία, ή και παρεμπόδιση της λεμφαδενικής ροής από τον όγκο.

Το λεμφοίδημα μπορεί να προκαλέσει αίσθημα βάρους, πόνο και ενόχληση στο άτομο. Επίσης αυξάνει τον κίνδυνο λοίμωξης.

Για να ανακουφιστείτε από το πρήξιμο δοκιμάστε να:

• Χρησιμοποιείτε ειδικές υποστηρικτικές κάλτσες
• Αποφεύγετε να φοράτε στενά ρούχα και υποδήματα
• Ανυψώστε το άκρο με το οίδημα
• Μην στέκεστε πολύ ώρα όρθιος
• Αποφύγετε το αλάτι
• Ακολουθήστε κάποιες ειδικές ασκήσεις με την καθοδήγηση ενός ειδικού
• Αποφύγετε τους τραυματισμούς σε εκείνη την περιοχή (γρατσουνιές, τσιμπήματα εντόμων, κοψίματα)
• Δοκιμάστε ειδικές τεχνικές μασάζ
• Προσπαθήστε να χάσετε βάρος. Παρακολουθείτε το βάρος σας, σε περίπτωση απότομης αύξησης ενημερώστε το γιατρό σας.

* Υπάρχουν ειδικές χειρουργικές τεχνικές για τη βελτίωση λεμφοιδήματος. Απευθυνθείτε στους ειδικούς.

Ο κνησμός (φαγούρα) μπορεί να οφείλεται σε πολλές αιτίες. Πολλά χημειοθεραπευτικά φάρμακα είναι δυνατό να προκαλέσουν κνησμό. Επίσης, συνήθης αιτία είναι και η ακτινοθεραπεία που μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα κνησμό τοπικά, στο σημείο ακτινοβόλησης. Ο κνησμός μπορεί να οφείλεται και σε παθολογικά αίτια (ενημερώστε το γιατρό σας).

Για την καταπολέμηση του κνησμού ή δερματολογικών ερεθισμών:

• Χρησιμοποιείστε σαπούνια για ευαίσθητο δέρμα, ειδικά για ερεθισμούς
• Απλώστε ενυδατικές κρέμες
• Αποφύγετε τη χρήση ερεθιστικών ουσιών όπως κολόνιες, κρέμες με αρώματα
• Αποφύγετε την έκθεση στον ήλιο
• Να φοράτε πάντα αντιηλιακό, καπέλο και ρούχα με μανίκια
• Αποφύγετε το ξύρισμα στις ερεθισμένες περιοχές
• Κατά το πλύσιμο χρησιμοποιείτε χλιαρό νερό, όχι καυτό. Αποφύγετε το μούλιασμα σε νερό, πολύωρα μπάνια
• Σκουπιστείτε μαλακά, ταμποναριστά. Μην τρίβετε την ερεθισμένη επιφάνεια
• Πίνετε αρκετά υγρά ώστε να είστε ενυδατωμένοι
• Στην περιοχή της ακτινοβολίας αποφύγετε τη χρήση θερμαντικών προϊόντων, παγοκύστης

* Ενημερώστε το γιατρό σας για τον κνησμό. Υπάρχουν φάρμακα που μπορεί να βελτιώσουν τα συμπτώματα. Ανάλογα με το αίτιο του ερεθισμού και ανάλογα με το φάρμακο που λαμβάνει ο ασθενής θα δοθούν αντίστοιχα οδηγίες.

Πολλές φορές τα νύχια μπορεί να αλλοιωθούν ως αποτέλεσμα των θεραπειών. Μπορεί να αλλάξουν χρώμα, να αποκτήσουν σκουρόχροη χροιά, ή και άσπρες γραμμές. Επίσης μπορεί να γίνουν πιο εύθραυστα. Μετά τη διακοπή των φαρμάκων συνήθως επανέρχονται στην φυσιολογική τους μορφή.

Κατά τη διάρκεια των θεραπειών:

• Φροντίζετε τα χέρια και τα πέλματα, με ενυδατική κρέμα
• Προσέχετε την κοπή των νυχιών
• Ενημερώστε το γιατρό σε περίπτωση ερυθρότητας, πόνου στην περιοχή του νυχιού. Υπάρχει κίνδυνος λοίμωξης.
• Η παρωνυχία μπορεί να εμφανιστεί με ερυθρότητα, οίδημα (πρήξιμο) στην περιοχή, αλλαγή του χρώματος, πυώδη εκροή από την περιοχή.
• Εάν έχετε κάποια φλεγμονή στην περιοχή των νυχιών είναι καλύτερο να φοράτε μαλακά γάντια όταν κάνετε δουλειές για να μην ερεθίζονται περισσότερο οι βλάβες. Αντίστοιχα φοράτε μαλακές κάλτσες για να προστατεύετε τα πέλματα. Αποφύγετε τα σκληρά παπούτσια που μπορούν να επιδεινώσουν τις βλάβες.
• Εάν τα συμπτώματα επιμένουν ενημερώστε το γιατρό σας για να σας συστήσει ειδική αγωγή (κρέμες, αντιβιοτικές κρέμες, αντιβιοτική από του στόματος αγωγή)

Συνήθης διαταραχή είναι αυτή που παρατηρείται λόγω κάποιων χημειοθεραπευτικών φαρμάκων στο νευρικό σύστημα. Κάποια νοσήματα όπως ο σακχαρώδης διαβήτης προδιαθέτει στην εμφάνιση συμπτωμάτων.

Οφείλεται στη βλάβη περιφερικών νεύρων. Η βλάβη αυτή συχνότερα οφείλεται σε χημειοθεραπευτικά σκευάσματα (ταξάνες, πλατίνη, αλκαλοειδή της βίνκα) αλλά και στον ίδιο τον όγκο που μπορεί να διηθεί και να καταστρέφει τα αντίστοιχα νεύρα.

Η νευροτοξικότητα μπορεί να εκδηλωθεί με αίσθημα πόνου, μουδιάσματος, καύσους. Πιο σπάνια μπορεί αναφέρεται η απώλεια ικανότητας λεπτών κινήσεων (δυσκολία στο κούμπωμα πουκαμίσου). Επίσης εκδηλώνεται και ως απώλεια ακοής, διαταραχή αντίληψης της θερμοκρασίας ενός αντικειμένου και δυσκοιλιότητας.

Είναι συχνή η εμφάνιση στις παλάμες και τα πέλματα μουδιάσματος και αίσθημα καύσους, ιδίως τις βραδινές ώρες. Το αίσθημα αυτό μπορεί να επιδεινωθεί με τη συνεχή χορήγηση της θεραπείας. Επίσης μετά τη διακοπή της αντίστοιχης θεραπείας αναφέρεται μερικές φορές επιδείνωση των συμπτωμάτων, καθώς οι βλάβες επιδιορθώνονται. Τα συμπτώματα βελτιώνονται μετά το τέλος των θεραπειών. Σε ένα μικρότερο ποσοστό των ασθενών μπορεί να μείνει υπολειπόμενη τοξικότητα.

Προσέξτε:

• Μην πιάνετε καυτά ή παγωμένα αντικείμενα
• Αν χάνετε την ικανότητα να αντιλαμβάνεστε το κρύο ή το ζεστό πείτε σε κάποιον να ελέγχει το νερό πριν να το χρησιμοποιήσετε.
• Προστατεύετε τα πόδια σας ακόμα και μέσα στο σπίτι (πχ φορώντας παπούτσια)
• Όταν βρίσκεστε έξω προστατέψτε τα χέρια σας με γάντια.

* Ενημερώστε το γιατρό σας για τυχόν μουδιάσματα, αίσθημα καύσου

Σε περίπτωση που τα συμπτώματα είναι πολύ έντονα και ενοχλητικά ο θεράπων ιατρός πιθανώς να τροποποιήσει τη φαρμακευτική αγωγή.

Υπάρχουν σκευάσματα που έχουν αναφερθεί ότι βελτιώνουν τη νευροπάθεια, σε κάποιες περιπτώσεις (καρβαμαζεπίνη, πρεγκαμπαλίνη). Επίσης, ασθενείς αναφέρουν βελτίωση με βελονισμό ή με συμπληρώματα (ασβεστίου, μαγνησίου) χωρίς να έχει αποδειχθεί το όφελος από τη χρήση τους.

Κατά τη διάρκεια της χημειοθεραπείας μπορεί να παρατηρήσετε διάφορες αλλαγές στη στοματική κοιλότητα όπως έλκη, λοιμώξεις, ξηρότητα, ερεθισμό σε κρύες και ζεστές τροφές, αλλαγές γεύσης.

• Επισκεφτείτε έναν οδοντίατρο 15 μέρες τουλάχιστον πριν την έναρξη της θεραπείας.
• Διατηρείστε τη στοματική κοιλότητα υγρή. Κρατήστε ένα ποτήρι με νερό και ρουφάτε κατά τη διάρκεια της ημέρας.
• Καθαρίζετε καλά τη στοματική κοιλότητα. Βουρτσίστε τα δόντια σας με μαλακή οδοντόβουρτσα μετά από κάθε γεύμα. Μην χρησιμοποιείτε οδοντόκρεμα με αλκοόλ.
• Εάν χρησιμοποιείτε μασέλα κρατείστε την καθαρή.
• Εάν εμφανιστούν επώδυνα έλκη προτιμήστε μαλακές τροφές. Αποφύγετε ερεθιστικές τροφές (πχ πικάντικες), αποφύγετε πολύ ζεστές τροφές, αλκοόλ, κάπνισμα, τροφές οι οποίες μπορούν να σας τραυματίσουν (κράκερς, πατατάκια).
• Συμβουλευτείτε το γιατρό σας για ειδικά σκευάσματα τα οποία μπορούν να βοηθήσουν.

• Δοκιμάστε γαργάρες με χαμομήλι

Οι σεξουαλικές διαταραχές είναι πολύ συχνές σε ασθενείς με καρκίνο. Πολλοί παράγοντες μπορεί να συμβάλλουν, τόσο σωματικοί όσο και ψυχολογικοί. Η κούραση και ο πόνος του ασθενούς οδηγούν συχνά στην μείωση της σεξουαλικής διέγερσης. Παράλληλα, η χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία καθώς και η χειρουργική θεραπεία μπορεί να έχουν συνέπειες στη σεξουαλική λειτουργία. Πολλά φαρμακευτικά σκευάσματα τα οποία χρησιμοποιούνται συχνά για την αντιμετώπιση του πόνου, της κατάθλιψης και άλλων συμπτωμάτων επίσης μπορούν να επηρεάσουν. Ψυχολογικοί παράγοντες όπως ενοχές, άγχος, φόβος, κατάθλιψη, αλλαγές του σώματος μετά από χειρουργικές επεμβάσεις μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε μειωμένη σεξουαλική διάθεση και δυσλειτουργία.

Μπορεί να διαπιστώσετε αδυναμία στύσης, αδυναμία οργασμού ή και απέχθεια προς οποιαδήποτε σεξουαλική επαφή.

• Μιλήστε στο γιατρό σας για όποια προβλήματα αντιμετωπίζετε ή για τυχόν απορίες. Ψυχολογική υποστήριξη και φαρμακευτικά σκευάσματα μπορούν να σας βοηθήσουν.
• Χρησιμοποιείτε προφυλακτικό κατά τη σεξουαλική επαφή διότι κάποια ποσότητα χημειοθεραπευτικών φαρμάκων μπορεί να βρίσκεται και στο σπέρμα αλλά και ως μέτρο αντισύλληψης κατά τη διάρκεια των θεραπειών.
• Εάν δεν έχετε ολοκληρώσει την τεκνοποίηση μιλήστε στο γιατρό σας πριν την έναρξη της θεραπείας. Θα σας συμβουλέψει για τα βήματα που θα πρέπει να ακολουθήσετε.
• Αποφύγετε την εγκυμοσύνη κατά τη διάρκεια των θεραπειών. Η χημειοθεραπεία μπορεί να βλάψει το έμβρυο.
• Οι γυναίκες ασθενείς μπορεί να παρατηρήσουν ξηρότητα ή κνησμό στον κόλπο, εξάψεις, μειωμένη όρεξη για σεξουαλική δραστηριότητα, διακοπή της εμμήνου ρύσεως (περιόδου).

Κατά τη διάρκεια της θεραπείας είναι πολύ συχνές οι συναισθηματικές μεταβολές. Είναι σημαντικό να λάβει ο ασθενής την απαραίτητη υποστήριξη από το οικογενειακό του περιβάλλον.

Σε περίπτωση που αντιμετωπίζει δυσκολίες στην αντιμετώπιση της κατάστασής του είναι σημαντικό να επισκεφτεί μια από τις ειδικές ομάδες υποστήριξης ασθενών αλλά και κάποιον ειδικό γιατρό, με εμπειρία στο συγκεκριμένο αντικείμενο. Η ψυχολογική υποστήριξη είναι από τους τομείς που συχνά παραμελούνται.

• Τρώτε κανονικά εκτός αν ο γιατρός σας συμβουλέψει διαφορετικά.
• Αποφύγετε το κάπνισμα και το αλκοόλ.
• Ρωτήστε το γιατρό σας αν μπορείτε να συνεχίσετε τα φάρμακα για άλλες παθήσεις.
• Για οποιοδήποτε πρόβλημα/σύμπτωμα που παρατηρήσατε ενημερώστε το θεράποντα ιατρό σας, μην προσπαθείτε να το αντιμετωπίσετε μόνος. Το προσωπικό του νοσοκομείου μπορεί να σας βοηθήσει.
• Προσπαθήστε να λαμβάνετε πληροφορίες και συμβουλές από άτομα ειδικευμένα και όχι από τυχαίους φίλους και γνωστούς. Να θυμάστε ότι κάθε τύπος καρκίνου και κάθε ασθενής είναι διαφορετικός.
• Μπορείτε να συνεχίσετε τις καθημερινές σας δραστηριότητες (άσκηση, εργασία) εφόσον νιώθετε ο ίδιος καλά και σας το βεβαιώσει ο γιατρός σας.
• Μην αλλάξετε τις συνήθειες και τις δραστηριότητές σας αν δεν σας το προτείνει ο γιατρός σας. Αν θεωρείτε ότι κάτι μπορεί να σας βλάψει ρωτήστε το προσωπικό της κλινικής.